Hvar myndi það líka enda?

Samkvæmt niðurstöðum skoðanakönnunar sem MMR gerði fyrir hugveituna Andríki á síðasta ári er yfirgnæfandi meirihluti þjóðarinnar andvígur því að sett verði ákvæði í stjórnarskrá lýðveldisins sem heimili stjórnvöldum á hverjum tíma að framselja fullveldi Íslands að hluta til í hendur erlendra aðila eða 68,9%. Þar af eru 55,2% mjög andvíg. Einungis 14,3% eru þessu hlynnt og þar af einungis 6,7% mjög hlynnt. Ef aðeins er miðað við þá sem taka afstöðu með eða á móti eru 83% andvíg slíku ákvæði í stjórnarskrána.

Gera má fastlega ráð fyrir því að hlutfall þeirra kjósenda Sjálfstæðisflokksins sem er andvígt þessum ráðahag sé að minnsta kosti á svipuðu róli þó líklega sé það enn hærra.

Þrátt fyrir þetta er gert ráð fyrir því í drögum að stefnu Sjálfstæðisflokksins í stjórnskipunarmálum sem liggja fyrir landsfundi flokksins sem nú stendur yfir að sett verði ákvæði í stjórnarskrána um að heimilt verði að framselja fullveldi Íslands "á afmörkuðu sviði" til erlendra aðila. Nokkuð sem er nauðsynleg forsenda þess að Ísland gangi í Evrópusambandið og var fyrir vikið á stefnuskrá síðustu ríkisstjórn vinstriflokkanna. En hvað þýðir "á afmörkuðu sviði"?

Hvað væri því til fyrirstöðu að fullveldi landsins yrði smám saman framselt til erlendra aðila "á afmörkuðu sviði" á grundvelli slíks ákvæðis þar til vaknað yrði upp við þann vonda draum að fullveldið væri að verulegu, eða jafnvel miklu leyti, komið úr fyrir landsteinana? Líkt og gerzt hefur til að mynda í tilfelli ríkja Evrópusambandsins þar sem fullveldi þeirra hefur smám saman verið framselt til stofnana sambandsins? Það er í raun ekkert því til fyrirstöðu.

Meint nauðsyn slíks ákvæðis í stjórnarskrána hefur verið rökstudd með vísan til aðildar Íslands að EES-samningnum. En upphaflega átti sá samningur þó alls ekkert að ganga gegn stjórnarskránni og fullveldisákvæðum hennar og á þeim forsendum gerðumst við aðilar að honum. Við höfum getað tekið þátt í öllu hefðbundnu og eðlilegu alþjóða- og milliríkjasamstarfi til þessa án slíks ákvæðis.

Telji hins vegar einhverjir að EES-samningurinn setji slíkan þrýsting á fullveldið í dag að breyta þurfi stjórnarskránni eru það frekar rök fyrir því að endurskoða aðild Íslands að samningnum og horfa frekar til annarra leiða í viðskiptum við Evrópusambandið í stað þess að opna á það að veittur verði slíkur afsláttur af fullveldi landsins að breyta þurfi henni. Hvar myndi það líka enda?

Hér er einfaldlega um að ræða opinn tékka á fullveldi landsins og því er rétt að hafna.

Minna öryggi með Schengen

Þegar sérstök hætta er talin vera á ferðum er aðildarríkjum Schengen-samstarfsins heimilt samkvæmt reglum þess að taka upp hefðbundið landamæraeftirlit. Það hafa norsk stjórnvöld nú ákveðið að gera þar sem óttast er að Noregur standi frammi fyrir yfirvofandi hryðjuverkaárás. Schengen-samstarfið gengur út á það í stuttu máli að hefðbundið landamæraeftirlit er fellt niður á milli aðildarríkja samstarfsins en eflt á svokölluðum ytri landamærum þess. Með áðurnefndri heimild og ítrekaðri beitingu hennar af ýmsum aðildarríkjum Schengen-samstarfsins (þar á meðal af Íslandi) felst hins vegar viðurkenning á því að meira öryggi felist í hefðbundnu eftirliti en ef því er ekki fyrir að fara.

Með aðild Íslands að Schengen-samstarfinu var því öryggi sem felst í náttúrulegum landamærum landsins í raun fórnað. Þess í stað liggja ytri landamæri Íslands í dag hvað þetta varðar meðal annars að Rússlandi, Hvíta-Rússlandi, Úkraínu og Tyrklandi svo dæmi séu tekin en landamæraeftirliti á þessum slóðum hefur verið mjög ábótavent í gegnum tíðina. Bretar kusu að standa utan Schengen-samstarfsins einkum af þeirri ástæðu að Bretland er eyja með náttúruleg landamæri. Samstarfið er eins og fjölmargt annað á vegum Evrópusambandsins hannað fyrst og síðast með hagsmuni ríkja á meginlandi Evrópu í huga þar sem landamæri eru víðast hvar einfaldlega lína á jörðinni ef svo má að orði komast.

Sú ákvörðun að Ísland tæki þátt í Schengen-samstarfinu var á sínum tíma tekin af aðeins einni pólitískri ástæðu. Til þes að viðhalda norræna vegabréfasamstarfinu í ljósi þess að hinar Norðurlandaþjóðirnar (utan Færeyinga og Grænlendinga) ætluðu að taka þátt í því. Davíð Oddsson, þáverandi forsætisráðherra, fjallaði um þetta í ræðu sem hann flutti 18. október 2002 á málþingi Lögfræðingafélags Íslands þar sem hann sagði meðal annars að ekki yrði á móti því mælt að landamæraeftirlit við Ísland hefði orðið veikara með aðild landsins að Schengen-samstarfinu.

„Markmið Schengen-samstarfsins er að tryggja frjálsa för fólks innan aðildarríkja þess með því að fella niður landamæravörslu á milli þeirra, en styrkja um leið eftirlit með ytri landamærum þeirra og svonefndra þriðju landa og koma upp öflugri lögreglusamvinnu í því skyni. Þetta má teljast eðlileg þróun á meginlandi Evrópu vegna þess að þar hafa ríkin fyrir löngu gefist upp á að halda uppi eftirliti á landamærum sín á milli. En málið kann að horfa nokkuð á annan veg við gagnvart eyríkjum, sem af landfræðilegum ástæðum hafa alla burði til að halda uppi öflugu landamæraeftirliti og ná að því leyti sama eða jafnvel mun betri árangri en að er stefnt með Schengen-samstarfinu. Niðurstaðan í Bretlandi og á Írlandi varð sú, að þeir myndu áfram gæta sjálfir eigin landamæra, en niðurstaðan hér varð sem kunnugt er sú – einkum af tryggð við grannríkin annars staðar á Norðurlöndum og svonefnt norrænt vegabréfasamband – að flytja eftirlit með landamærum okkar frá Keflavík alla leið til Mílanó, Madrid og Mykonos, svo dæmi séu tekin, svo traustvekjandi sem það kann annars að þykja, og leggja í staðinn traust okkar og trúnað á sameiginlega gagnabanka Schengen-samstarfsins.“

Bannað að draga taum heimalandsins

Væntanlega verður Jean-Claude Juncker, fyrrverandi forsætisráðherra Lúxemburg, næsti forseti framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins eftir að leiðtogaráð sambandsins valdi hann í embættið. Evrópuþingið á þó eftir að segja sína skoðun á málinu en engar líkur eru á öðru en að þingið staðfesti valið.

Einhverjir virðast telja að val leiðtogaráðsins á Juncker segi eitthvað um áhrif smáríkisins Lúxemburg innan Evrópusambandsins. Valið sé til marks um að þau áhrif séu heilmikil. Skemmzt er þó frá því að segja að valið á Juncker breytir engu um þá staðreynd að formlegt vægi Lúxemburg innan stofnana sambandsins er sáralítið líkt og raunin yrði í tilfelli Íslands færi það þar inn enda mælikvarðinn í þeim efnum fyrst og fremst íbúafjöldi ríkjanna.

Forseti framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins er ekki á nokkurn hátt fulltrúi heimalands síns. Hann er einfaldlega embættismaður sambandsins og annað ekki. Fyrir vikið er þeim sem sitja í framkvæmdastjórninni beinlínis bannað að draga taum heimalandsins. 

Harðlínumenn?

Maður er alltaf að læra eitthvað nýtt. Harðlínumenn eru þeir sem vilja að forysta Sjálfstæðisflokksins fylgi ályktunum landsfundar hans í Evrópumálum. Líkt og varðandi Icesave III. En það á hins vegar ekki við um þá einstaklinga innan flokksins sem hafa ítreka hótað því að stofna nýjan flokk fái minnihlutasjónarmið þeirra ekki að ráða stefnu hans. Það virðist allavega vera skilgreining Egils Helgasonar. En jæja, hann talaði allavega ekki um svartstakka eins og sumir. Kannski má þakka fyrir það.

Vantar upplýsingar?

Hvað ætli margir af þeim sem segjast vanta upplýsingar til þess að geta tekið afstöðu til inngöngu í Evrópusambandið hafi lesið Lissabon-sáttmálann, grundvallarlöggjöf sambandsins? Sem yrði að sama skapi æðsta löggjöf Íslands færum við þangað inn. Líklega fáir ef einhverjir.

Það er ekki sérlega trúverðugt að halda því fram að einhverjar meintar upplýsingar vanti og að halda þurfi áfram kostnaðarsömu umsóknarferli að Evrópusambandinu til þess að afla þeirra þegar ekki er fyrst haft fyrir því að kynna sér til hlítar þær upplýsingar sem þegar liggja fyrir. Svo ekki sé talað um algert grundvallarefni eins og Lissabon-sáttmálann.

Því er við að bæta að ítrekað hefur komið fram hjá fulltrúum Evrópusambandsins sem og í gögnum þess að ekkert sé í boði af hálfu sambandsins sem samrýmist ekki grundvallarreglum þess og annarri löggjöf. Þar er einkum og sér í lagi átt við téðan sáttmála þar sem meðal annars er kveðið á um fulla yfirstjórn Evrópusambandsins í sjávarútvegsmálum innan þess.

Trúverðugt?

Hversu margir af þeim sem fullyrða hvað mest þessa dagana að ekki liggi fyrir hvað innganga í Evrópusambandið hefði í för með sér ætli hafi lesið Lissabon-sáttmálann, grundvallarlöggjöf sambandsins? Væntanlega er leitun að þeim ef þeir eru þá yfir höfuð til.

Það er einfaldlega ekki trúverðugt að halda því fram að upplýsingar vanti í þessum efnum ef menn hafa ekki einu sinni haft fyrir því að kynna sér til hlítar þær upplýsingar sem þegar liggja fyrir. Þar á meðal grundvallargögn eins og téðan Lissabon-sáttmála.

Staðreyndin er sú að það hefur alltaf legið fyrir hvað innganga í Evrópusambandið hefði í för með sér og það hefur sambandið sjálft ítrekað vakið máls á enda geti hver sem er kynnt sér löggjöf þess. Ekkert sé í boði sem ekki rúmist innan hennar.

Eldri skrif:

Sérlausnir eru ekki undanþágur

Illugi leiðréttur 

Sérlausnir eru ekki undanþágur

Mikið hefur verið rætt að undanförnu um það hvort Ísland gæti fengið svonefndar sérlausnir eða varanlegar undanþágur frá löggjöf Evrópusambandsins ef landið færi þar inn. Talsverðs miskilnings hefur gætt í þeim efnum og þetta stundum lagt að jöfnu. Vafalítið hefur það verið gert með vilja í sumum tilfellum til þess láta í það skína að eitthvað meira kynni að vera í boði en raunveruleikinn hljóðar upp á og í öðrum væntanlega vegna vanþekkingar.

Grundvallarmunur er á sérlausnum og varanlegum undanþágum. Varanlegar undanþágur fela það í sér að eitthvað standi utan við lögsögu Evrópusambandsins og þar með yfirstjórn þess. Með öðrum orðum hafi sambandið einfaldlega enga aðkomu að málinu enda sé það ekki á forræði þess. Eini möguleikinn til þess að Ísland gæti haldið yfirráðum yfir sjávarútvegsmálum sínum ef inn í Evrópusambandið yrði farið væri með varanlegri undanþágu frá sameiginlegri sjávarútvegsstefnu sambandsins og þeim ákvæðum Lissabon-sáttmálans sem kveða á um algert forræði þess í þeim efnum.

Sérlausnir kveða hins vegar einungis á um stjórnsýslubreytingar upp að einhverju marki en í samræmi við grundvallarlöggjöf Evrópusambandsins. Þá einkum og sér í lagi Lissabon-sáttmálann þar sem, eins og áður segir, er meðal annars kveðið á um algert forræði sambandsins í sjávarútvegsmálum. Með öðrum orðum þýða sérlausnir að viðkomandi mál eru eftir sem áður á forræði Evrópusambandsins og undir vald þess og yfirstjórn sett. Sérlausnir gætu þannig aldrei orðið til þess að Íslendingar héldu yfirráðum sínum yfir stjórn sjávarútvegsmála á Íslandsmiðum og nýtingu auðlinda þeirra.

Heimskautalandbúnaður og sænskt snus

Gott dæmi um það hvernig sérlausnir virka er svonefndur heimskautalandbúnaður Finnlands og Svíþjóðar sem oft verið verið rætt um. Þarlendum stjórnvöldum er heimilt samkvæmt inngönguskilmálum landa sinna í Evrópusambandið að styrkja innlendan landbúnað norðan 62. breiddargráðu og á nokkrum aðliggjandi svæðum úr vösum eigin skattgreiðenda til viðbótar við landbúnaðarstyrki sambandsins. Hins vegar getur sambandið eftir atvikum ákveðið að stuðningurinn falli alfarið á brott með breyttum áherzlum þess í landbúnaðarmálum. Málið er einfaldlega á forræði Evrópusambandsins. Lesa má um þetta meðal annars í riti Stefáns Más Stefánssonar, lagaprófessors við Háskóla Íslands og sérfræðings í Evrópurétti, Landbúnaðarlöggjöf Evrópusambandsins og Evrópska efnahagssvæðisins frá 2011.

Einnig má til að mynda nefna sænska munntóbakið snus en samkvæmt inngönguskilmálum Svíþjóðar í Evrópusambandið mátti áfram framleiða og neyta þess innan sænskra landsteina. Hins vegar var sala þess til annarra ríkja sambandsins og neyzla þess þar bönnuð. Þessu var fagnað sem miklum sigri í viðræðum um inngöngu Svía í Evrópusambandið. Fyrir ekki alls löngu hugðist sambandið hins vegar setja nýjar reglur sem banna áttu bragðefni í munntóbaki sem hefðu gert framleiðslu á snusi ómögulega en ráðamenn í Brussel féllu að lokum frá þeim áformum. Þetta gat Evrópusambandið hins vegar gert og getur enn vegna þess að málið heyrir undir lögsögu þess og forræði.

Þessi tvö dæmi varpa ágætu ljósi á það hvernig sérlausnir virka. Þær koma ekki í veg fyrir að yfirstjórn viðkomandi mála færist til Evrópusambandsins. Einungis varanlegar undanþágur frá valdi sambandsins geta mögulega tryggt slíkt. Evrópusambandið hefur hins vegar ítrekað lýst því yfir að varanlegar undanþágur séu ekki í boði fyrir umsóknarríki enda hefur engu ríki sem gengið hefur í sambandið staðið slíkt til boða líkt og meðal annars er rakið í skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands sem birt var í síðustu viku. Það eina sem kann að vera í boði eru sérlausnir og tímabundnar undanþágur.

Hvað með allt hitt fyrir utan sjávarútveginn?

Þá má geta þess að síðast þegar Norðmenn sóttu um inngöngu í Evrópusambandið fóru þeir fram á að fá að halda yfirstjórn sinni yfir eigin sjávarútvegi. Ekki sízt með vísan í mikilvægi hans fyrir ýmsar byggðir landsins og útflutning þess. En sambandið hafnaði því alfarið. Meðal annars með vísan í að slíkt færi í bága við löggjöf þess auk þess sem önnur ríki gætu þá farið fram á það sama. Þeim var hins vegar boðin tímabundin undanþága sem fallið hefði úr gildi sumarið 1998. Um þetta er ítarlega fjallað í bók Stefáns Más og Óttars Pálssonar, hæstaréttarlögmanns, Fiskveiðireglur Íslands og Evrópusambandsins frá árinu 2003. 

Hitt er svo annað mál að jafnvel þó Ísland færi inn í Evrópusambandið með slíka varanlega undanþágu fyrir sjávarútveginn sem engar líkur eru þó á að fengist, hvað með allt hitt? Eðlilega hlýtur sú spurning að vakna hvað það stoðaði ef landið færi að öðru leyti undir yfirstjórn Evrópusambandsins á flestum öðrum sviðum og sífellt fleiri eins og sambandið hefur verið að þróast? Væri það ásættanlegt? Ég á bágt með að ímynda mér það.

Vill Samfylkingin að ástandið batni?

Forystumenn Samfylkingarinnar hafa ítrekað gefið út þá pólitísku yfirlýsingu að gjaldeyrishöftin verði ekki afnumin nema Ísland gangi í Evrópusambandið. Þar hefur nýkjörinn formaður flokksins, Árni Páll Árnason, farið fremst. Eðlilega vaknar sú spurning hvaða líkur séu á því að gjaldeyrishöftin verði afnumin með Samfylkinguna í ríkisstjórn?

Það er líka önnur hlið á því máli. Helzta stefnumál Samfylkingarinnar er að Ísland gangi í Evrópusambandið sem virðist eiga að leysa flest eða öll vandamál þjóðarinnar. En hvaða líkur eru á því að flokkurinn hafi raunverulegan áhuga á að ástand mála batni hér á landi þegar það væri varla til þess fallið að auka áhuga á inngöngu í sambandið?

Þjóðareign gagnslaus gagnvart ESB

Heyrzt hefur að einhverjir haldi að með því að setja ákvæði inn í stjórnarskrá lýðveldisins um að auðlindir Íslandsmiða séu þjóðareign væri á einhvern hátt hægt að tryggja að stjórn íslenzkra sjávarútvegsmála yrði áfram í höndum okkar Íslendinga þó við færum inn í Evrópusambandið.

Fyrir það fyrsta hefur hugtakið þjóðareign enga lögfræðilega þýðingu eins og margir hafa bent á þar sem íslenzka þjóðin er ekki lögaðili og getur því ekki átt neitt sem slík að lögum.

Hitt er síðan annað mál að ef við tækjum upp á því að ganga í Evrópusambandið þá yrðu lagagerðir sambandsins æðri okkar eigin lögum og þar með talið stjórnarskránni okkar.

Það er því í bezta falli barnaleg óskhyggja að halda að hægt sé að tryggja eitt eða neitt gengjum við í Evrópusambandið með því einfaldlega að gera breytingar á stjórnarskránni.

Umsókn á brauðfótum

Fátt sýnir betur hversu höllum fæti Evrópusambandsumsókn ríkisstjórnarinnar stendur en sífelldar kvartanir úr röðum stuðningsmanna hennar yfir því að hún sé gagnrýnd og að henni fundið. Umsóknin virðist varla þola það að andað sé á hana hvað þá meira. Enda átti hún sér aldrei tilverurétt.